สาระน่ารู้กับครูวิทยาศาสตร์: สัญลักษณ์ของธาตุ

สัญลักษณ์ของธาตุ

ในอดีต นักวิทยาศาสตร์ชื่อ จอห์น ดาลตัน เสนอให้ใช้รูปภาพเป็นสัญลักษณ์แทนธาตุชนิดต่างๆ ดังตัวอย่าง

รูป แสดงตัวอย่างสัญลักษณ์ของธาตุตามแนวคิดของ จอห์น ดาลตัน

ในปัจจุบัน เราใช้สัญลักษณ์ของธาตุตามแนวความคิดของ โจห์น จาคอบ เบอร์ซีเลียส โดยเขาเสนอให้ใช้อักษรแทนชื่อธาตุ ซึ่งมีหลักเกณฑ์ดังนี้

1. ใช้อักษรตัวแรกของชื่อธาตุในภาษาอังกฤษหรือภาษาลาติน เขียนด้วยตัวพิมพ์ใหญ่

2. ถ้าตัวอักษรตัวแรกของชื่อธาตุซ้ำกัน ให้เขียนอักษรตัวถัดไปด้วยตัวพิมพ์เล็ก ดังแสดงในตาราง

ตัวอย่างสัญลักษณ์ของธาตุบางชนิดที่เราคุ้นเคยในชีวิตประจำวัน

ตารางที่ 1 ตัวอย่างสัญลักษณ์ของธาตุ

ธาตุ	สัญลักษณ์	ชื่อภาษาอังกฤษ	ชื่อภาษาละติน
ไฮโดรเจน	H	Hydrogen	-
คาร์บอน	C	Carbon	-
ไนโตรเจน	N	Nitrogen	-
ออกซิเจน	O	Oxygen	-
โซเดียม	Na	Sodium	Natrium
โปแทสเซียม	K	Potassium	Kalium

สัญลักษณ์นิวเคลียร์

เลขมวล = p+n

เลขอะตอม = p

นักวิทยาศาสตร์จะบอกจำนวนอนุภาคมูลฐานในอะตอมของธาตุแต่ละชนิดโดยใช้สัญลักษณ์นิวเคลียร์ ซึ่งประกอบด้วยตัวเลข 2 จำนวน อยู่ในตำแหน่งล่างซ้ายและบนซ้ายของสัญลักษณ์ธาตุ (X) โดย

ตัวเลขในตำแหน่งล่างซ้าย เรียกว่า “เลขอะตอม” (Z)

ตัวเลขในตำแน่งบนซ้าย เรียกว่า “เลขมวล” (A)

เลขอะตอม (Atomic Number) ใช้สัญลักษณ์เป็น Z

คือ ตัวเลขที่แสดงจำนวนโปรตอน (p) สำหรับธาตุชนิดเดียวกันจะต้องมีจำนวนโปรตอน(p) เท่ากันเสมอ นั่นก็คือ เลขอะตอมจะต้องเท่ากันเสมอ ดังนั้น ธาตุต่างชนิดจะมีเลขอะตอมไม่ซ้ำกัน โดยในอะตอมที่เป็นกลางจะมีจำนวนโปรตอน (p) เท่ากับจำนวนอิเล็กตรอน (e) ดังนั้น

เลขอะตอม = จำนวนโปรตอน (p) = จำนวนอิเล็กตรอน (e) = Z

เลขมวล (Mass Number) ใช้สัญลักษณ์เป็น A

คือ ตัวเลขที่แสดงผลรวมจำนวนโปรตอน (p) และ นิวตรอน (n) ในนิวเคลียสของอะตอม ดังนั้น
เลขมวล = จำนวนโปรตอน (p) + จำนวนนิวตรอน (n) = A

นั่นคือ จำนวนนิวตรอน (n) หาได้จาก เลขมวล – เลขอะตอม

หรือ จำนวนนิวตรอน (n) = A - Z

ตารางที่ 2 แสดงสัญลักษณ์นิวเคลียร์และอนุภาคมูลฐานของธาตุบางชนิด

สัญลักษณ์ (X)	เลขมวล (A)	เลขอะตอม (Z)	อนุภาคมูลฐานในอะตอม
สัญลักษณ์ (X)	เลขมวล (A)	เลขอะตอม (Z)	โปรตอน	นิวตรอน	อิเล็กตรอน
He	4	2	2	2	2
Be	9	4	4	5	4
O	16	8	8	8	8
Na	23	11	11	12	11
Al	27	13	13	14	13

ไอโซโทป หมายถึง

ธาตุชนิดเดียวกันที่มีเลขอะตอมเท่ากัน แต่มีเลขมวลต่างกัน หรือธาตุชนิดเดียวกันที่มีจำนวนโปรตอนเท่ากัน แต่มีจำนวนนิวตรอนต่างกัน

สิ่งที่เหมือนกันของไอโซโทป สิ่งที่ต่างกันของไอโซโทป

1. จำนวนโปรตอนเท่ากัน 1. มวลของอะตอมต่างกัน

2. จำนวนอิเล็กตรอนเท่ากัน 2. จำนวนนิวตรอนต่างกัน

3. เลขอะตอมเท่ากัน 3. เลขมวลต่างกัน

การเขียนสัญลักษณ์ของไอโซโทป ต้องเขียนเป็นสัญลักษณ์นิวเคลียร์ เช่น ธาตุไฮโดรเจน (H) มี 3 ไอโซโทป ดังนี้

ตารางที่ 4 แสดงการเขียนสัญลักษณ์ไอโซโทปของธาตุไฮโดรเจน (H)

สัญลักษณ์นิวเคลียร์	ชื่อเฉพาะ	สัญลักษณ์
1. H	โปรเทียม (Protium)	H
2. H	ดิวเทอเรียม (Deuterium)	D
3. H	ทริเทียม (Tritium)	T